Historia
Gmina wiejska Stargard (do końca 2015 r. Stargard Szczeciński) znajduje się na zachodzie powiatu stargardzkiego w południowo-zachodniej części województwa zachodniopomorskiego. Siedzibą gminy jest miasto Stargard, które jest osobną gminą miejską. Miasto rozdziela gminę wiejską na dwie części. Część zachodnia leży na Równinie Pyrzyckiej, wschodnia na Nowogardzkiej. Na zachodzie znajduje się piąte w Polsce pod względem wielkości jezioro Miedwie. W części wschodniej płynie rzeka Ina i jej dopływy (Krąpiel i Mała Ina).
Niemal trzy czwarte powierzchni gminy zajmują użytki rolne, 12% lasy, a 8% wody stojące.
Na terenie gminy znajduje się, utworzony w 1962 roku rezerwat przyrody nieożywionej Ozy Kiczarowskie. Jest to jeden z największych w Polsce zespołów ozów, zbudowanych z piasków i żwirów polodowcowych o kształcie wałów i wydłużonych pagórków, charakterystycznych dla wysoczyzny morenowej.
Wczesne osadnictwo na terenie gminy datuje się na VI i VII wiek (Strachocin, Żarowo). Dużą rolę w rozwoju tych terenów odegrało Pęzino, które od XII w. było własnością rodu Pensin, w XIV i XV w. Borków, joannitów i ponownie Borków, a od 1680 do 1945 Puttkamerów. Przez pewien czas Pęzino było siedzibą komandorii joannitów. Własnością joannitów były nadane im przez książąt pomorskich miejscowości Klępino,Strachocin, Święte i Witkowo.
Gmina Stargard jest jedną z najbogatszych na Pomorzu pod względem liczby zabytków, wśród których poczesne miejsce zajmują kościoły oraz pałace i ich parki. Trzy zabytkowe kościoły pochodzą z XV wieku. Są nimi:
- kamienny kościół pod wezwaniem św. Piotra i Pawła w Grzędzicach, w którym zostały odrestaurowane w 1954 r. najstarsze na Pomorzu Zachodnim polichromie z lat 1450-1470. Przedstawiono na nich 33 postacie biblijne, z których część widać na 13 scenach pasyjnych.
- kościół pod wezwaniem św. Michała Archanioła w Poczerninie, którego budulcem były głazy narzutowe
- zbudowany przez joannitów kościół pod wezwaniem św. Antoniego z Padwy w Świętem
W Małkocinie stoi kościół pod wezwaniem św. Józefa Oblubieńca zbudowany w XV w., spalony w XVI w. i odbudowany dopiero w połowie XIX wieku. W Pęzinie zachował się kościół pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny z XVI wieku. Z końca XIX w. pochodzi kościół pod wezwaniem Najświętszego Serca Pana Jezusa w Żarowie, a także kościół św. Marii Magdaleny w Sownie.
Na szczególną uwagę zasługuje jedna z najlepiej zachowanych budowli mieszkalno-obronnych na Pomorzu - Zamek w Pęzinie (w jego pierwotnej formie) wznieśli na przełomie XIV i XV w. joannici. Zamek posiadał duże walory obronne zwiększone poprzez usytuowanie go w “widłach” dwóch cieków: Krępieli i Pęzinki. Budowla, powstała na sztucznym wzniesieniu, wzorowana była na zamkach w Łagowie i Swobnicy i składała się z czteroodcinkowego muru obwodowego tworzącego nieregularny czworobok oraz z budynku mieszkalnego przylegającego do wschodniego odcinka muru obronnego. W południowo – zachodnim narożu założenia wybudowano potężną wieżę ostatecznej obrony – tzw. stołp. Skrzydło mieszkalne posiadało okna tylko od strony zachodniej (wewnętrznej).
Kolejną zabytkową perełką na terenie naszej gminy jest XIX-wieczny Pałac w Barzkowicach , rozbudowany w 1911 r. - eklektyczny z wyposażeniem architektonicznym o motywach klasycystycznych i neorenesansowych. Usytuowany w płd-wsch. narożniku dziedzińca folwarcznego. Jest to budynek zbudowany na planie prostokąta, na kamiennym cokole, z głębokim ryzalitem, dachem naczółkowym i boniowaną elewacją. W 1911 roku dobudowano piętro i werandę oraz przebudowano wnętrza, dodając klatkę schodową oraz salon.
Pałac w Koszewku - neorenesansowy pałac zlokalizowany we wschodniej części wsi. Obiekt został zbudowany w XIX wieku, ale przeszedł gruntowną przebudowę w 1922. Wtedy to dobudowano kwadratową wieżę, trzykondygnacyjną narożną o bogatych zdobieniach. Wybudowany na planie wydłużonego prostokąta, posiada cechy klasycystyczne, kryty dachem dwuspadowym, wyróżnionym centralnie parawanami. Pałac otoczony jest parkiem krajobrazowym o powierzchni 7,6 hektara, pochodzącym z XVIII wieku. Znajdują się w nim pomnikowe okazy drzew: buk, dwa jesiony i cztery lipy drobnolistne. Okazała jest aleja kasztanowców z lat 30. XX wieku.
Następnym wspaniałym zabytkiem jest Pałac Koszewie. Eklektyczny obiekt zlokalizowany jest na wysokiej skarpie nadjeziornej. Pochodzi z lat 1914-16. Ozdobiony wieżami, w narożach fasady niskimi, cylindrycznymi, od strony jeziora wysoką, zakończoną podwójnym neobarokowym hełmem, zwieńczoną galerią widokową, ośmioboczną nadstawą, gruntownie wyremontowanym w latach 1993-94. Do 1945 był własnością hitlerowskiego feldmarszałka Friedricha Paulusa. Po wojnie mieścił się tu ośrodek szkoleniowo - wypoczynkowy Kombinatu PGR w Stargardzie, a obecnie jest to własność prywatna.
Natomiast w Krąpielu znajduje się neorenesansowy dwukondygnacyjny pałac z połowy XIX wieku (przebudowany na początku XX wieku). Jest to budynek zbudowany na rzucie prostokąta, od wschodniej strony ozdobiony półkolistym ryzalitem. Przy południowej elewacji znajduje się dobudówka, a od północy przylega cylindryczna trójkondygnacyjna baszta przykryta cebulastym hełmem. Historyczne wyposażenie wnętrza nie zachowało się. W sąsiedztwie znajdują się zachowane zabudowania gospodarcze m.in. obora, owczarnia, stodoła oraz gorzelnia. Zachował się również park dworski z XIX wieku o powierzchni 49 ha, zaprojektowany przez Petera Josepha Lennego, z cennym starodrzewem złożonym m.in. z sosny wejmutki, buka pospolitego, dębu szypułkowego odmiany stożkowej, kasztanowca czerwonego i wiązu polnego odmiany korkowej.
Park zamkowy znajduje się w Pęzinie, a parki pałacowe w Barzkowicach, Koszewku, Małkocinie, Skalinie, Strzyżnie i Wierzchlądzie.
